مهریه
مهریه یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین نهادهای حقوقی در نظام خانواده است که ریشه در فرهنگ، عرف و قوانین اسلامی دارد. قانون مدنی ایران نیز مهریه را به عنوان یکی از حقوق مالی زوجه به رسمیت شناخته و مقررات متعددی در این زمینه وضع کرده است. در سال‌های اخیر به دلیل تغییر شرایط اقتصادی و افزایش تعداد دعاوی مربوط به مهریه، این موضوع به یکی از پرچالش‌ترین مباحث حقوقی و اجتماعی کشور تبدیل شده است. آشنایی با مفهوم مهریه، اقسام آن، شرایط مطالبه و نحوه وصول آن برای زوجین و حتی خانواده‌های آنان اهمیت ویژه‌ای دارد. در این مقاله تلاش می‌شود مهریه از ابعاد مختلف حقوقی و اجتماعی بررسی شود تا دیدی جامع و کاربردی ارائه گردد.
مفهوم مهریه
مطابق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، به محض وقوع عقد نکاح، زن مالک مهریه می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی در آن داشته باشد. بنابراین مهریه یک حق مالی قطعی برای زن است که به هیچ شرطی وابسته نیست و حتی اگر نزدیکی صورت نگیرد یا زندگی مشترک تداوم نیابد، این حق برای زن محفوظ خواهد بود.
انواع مهریه
۱. مهرالمسمی
مهری است که در زمان عقد نکاح به طور مشخص تعیین می‌شود. این نوع رایج‌ترین شکل مهریه است که زوجین با توافق بر سر میزان و نوع آن تصمیم می‌گیرند.
۲. مهرالمثل
اگر در عقد نکاح مهریه ذکر نشود یا مهر تعیین‌شده باطل باشد، زن مستحق مهریه‌ای متناسب با شأن، وضعیت خانوادگی و اجتماعی خود خواهد بود که به آن مهرالمثل گفته می‌شود.
مهرالمتعه
چنانچه نکاح بدون تعیین مهریه واقع شود و شوهر قبل از نزدیکی همسر خود را طلاق دهد، زن مستحق مهرالمتعه خواهد بود. میزان آن با توجه به توان مالی مرد توسط دادگاه تعیین می‌شود.
شرایط صحت مهریه
مالیت داشتن: مهریه باید چیزی باشد که ارزش اقتصادی داشته باشد.
قابلیت تملک: مهریه باید قابلیت انتقال به زن را داشته باشد.
مشروعیت: مهریه نباید برخلاف قوانین و مقررات باشد (مثل مواد مخدر یا اشیاء غیرقانونی).
معین بودن: میزان و نوع مهریه باید مشخص و روشن باشد.
میزان مهریه
قانون مدنی محدودیتی در تعیین میزان مهریه قائل نشده است و زوجین می‌توانند بر هر مقدار توافق کنند. با این حال، طبق مقررات اجرایی جدید، تنها تا ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی ضمانت اجرای کیفری (حبس) دارد و بیش از آن صرفاً از طریق توقیف اموال و دارایی زوج قابل وصول است.
نحوه مطالبه مهریه
زن می‌تواند از دو طریق اقدام کند:
۱. اجرای ثبت اسناد رسمی: اگر مهریه وجه نقد یا سکه و در سند ازدواج ثبت شده باشد، زوجه می‌تواند از طریق اداره ثبت آن را مطالبه نماید.
۲. طرح دعوا در دادگاه خانواده: در صورت عدم امکان اجرای ثبت، زوجه می‌تواند دادخواست مطالبه مهریه به دادگاه خانواده تقدیم کند.
امکان توقیف اموال و ممنوع‌الخروجی زوج
یکی از روش‌های وصول مهریه توقیف اموال شوهر است. اگر شوهر مالی داشته باشد، به درخواست زن توقیف و از محل آن مهریه وصول می‌شود. علاوه بر این، زوجه می‌تواند تقاضای ممنوع‌الخروجی همسر خود را نیز مطرح کند تا وی نتواند قبل از پرداخت مهریه از کشور خارج شود.
اعسار از پرداخت مهریه
بسیاری از زوجین توانایی پرداخت یکجای مهریه را ندارند. در این حالت، شوهر می‌تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه به دادگاه ارائه دهد. در صورت پذیرش اعسار، دادگاه حکم به تقسیط مهریه می‌دهد و شوهر موظف می‌شود آن را به صورت اقساطی بپردازد.
بخشش مهریه (ابراء یا صلح)
زن می‌تواند تمام یا بخشی از مهریه خود را به شوهر ببخشد. این بخشش می‌تواند به صورت رسمی در دفتر اسناد یا در قالب توافق خصوصی صورت گیرد. با این حال، اگر زن بخشش را از روی اکراه یا بدون رضایت انجام داده باشد، امکان رجوع وجود دارد.
مهریه در طلاق
طلاق قبل از نزدیکی: زن مستحق نصف مهریه خواهد بود.
طلاق بعد از نزدیکی: زن می‌تواند کل مهریه را مطالبه کند.
طلاق خلع: زن در قبال بخشش تمام یا بخشی از مهریه خود تقاضای طلاق می‌کند.
مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه
عندالمطالبه: به محض عقد، زن می‌تواند کل مهریه را مطالبه کند و مرد مکلف به پرداخت آن است.
عندالاستطاعه: پرداخت مهریه منوط به توان مالی مرد است و زن باید ثابت کند که شوهر قادر به پرداخت آن می‌باشد.
آثار اجتماعی و اقتصادی مهریه
مهریه از یک سو ابزاری حمایتی برای زنان محسوب می‌شود و از سوی دیگر، در برخی موارد باعث بروز اختلافات شدید خانوادگی و حتی زندانی شدن مردان شده است. امروزه به دلیل شرایط اقتصادی، بسیاری از خانواده‌ها به سمت تعیین مهریه‌های سنگین یا صوری رفته‌اند که خود مشکلات حقوقی و اجتماعی بسیاری به همراه داشته است.
نقش وکیل در دعاوی مهریه
پیچیدگی‌های قانونی و اداری در دعاوی مهریه ایجاب می‌کند که طرفین از مشاوره وکیل متخصص بهره‌مند شوند. وکیل خانواده می‌تواند بهترین راهکار برای مطالبه مهریه، دفاع در برابر دعاوی، تقسیط مهریه یا اثبات اعسار را ارائه دهد.
نتیجه‌گیری
مهریه نهادی است که با هدف حمایت از زن در نظام حقوقی ایران به رسمیت شناخته شده است، اما در عمل به یکی از چالش‌برانگیزترین موضوعات خانواده تبدیل شده است. شناخت ابعاد مختلف حقوقی مهریه می‌تواند از بسیاری اختلافات و مشکلات جلوگیری کند. زوجین بهتر است پیش از ازدواج با آگاهی کامل از قوانین مربوط به مهریه تصمیم‌گیری کنند و در صورت بروز اختلاف، از مشاوره وکیل بهره‌مند شوند تا بهترین نتیجه حاصل شود.
معرفی موسسه حقوقی عدالت دانان
موسسه حقوقی عدالت دانان با بهره‌مندی از وکلای متخصص در زمینه دعاوی خانواده، مهریه، نفقه، جهیزیه و سایر موضوعات حقوقی، آماده ارائه خدمات مشاوره و وکالت به شما عزیزان است. این موسسه با تجربه و دانش حقوقی روز، در تمامی مراحل قانونی همراه شما خواهد بود.
برای دریافت مشاوره و اطلاعات بیشتر می‌توانید به وب‌سایت edalatdanan.com مراجعه نمایید.