سفته و تعهدات قانونی آن
سفته یکی از اسناد تجاری مهم و پرکاربرد در روابط مالی و حقوقی میان اشخاص حقیقی و حقوقی است که نقش قابل توجهی در تضمین تعهدات، پرداخت‌ها و معاملات دارد. در حالی که بسیاری از افراد تنها نام سفته را شنیده‌اند و شاید در استخدام، خرید و فروش یا معاملات تجاری با آن مواجه شده باشند، اما از ماهیت حقوقی، شرایط قانونی و آثار آن اطلاع دقیقی ندارند. آشنایی با مفاهیم و تعهدات قانونی سفته برای جلوگیری از مشکلات مالی و حقوقی و همچنین استفاده صحیح از این ابزار ضروری است.
مفهوم سفته و جایگاه آن در قانون
بر اساس قانون تجارت ایران، سفته (یا فته‌طلب) نوشته‌ای است که به موجب آن امضا‌کننده تعهد می‌کند مبلغ معینی را در زمان مشخص یا عندالمطالبه در وجه شخص معین یا حامل بپردازد. به عبارت ساده، سفته سندی است که فردی (متعهد یا صادرکننده) در آن قول می‌دهد در موعد مقرر، مبلغی را به دارنده یا شخصی که سفته به نفع او صادر شده پرداخت کند.
سفته، مانند چک و برات، از اسناد تجاری محسوب می‌شود و به همین دلیل مشمول مقررات خاصی در قانون تجارت است. این سند می‌تواند در زمینه‌های گوناگون از جمله معاملات تجاری، تضمین انجام تعهدات قراردادی، استخدام کارکنان، پرداخت بدهی‌ها و حتی وام‌های شخصی مورد استفاده قرار گیرد.
شرایط قانونی صدور سفته
برای آنکه سفته از نظر قانونی معتبر باشد و بتوان از آن در مراجع قضایی استفاده کرد، رعایت شرایطی الزامی است. مهم‌ترین این شرایط عبارتند از:
ذکر مبلغ: مبلغ تعهد شده باید به عدد و حروف نوشته شود تا در صورت بروز اختلاف، مرجع قضایی بتواند تصمیم بگیرد.
تاریخ پرداخت: تعیین تاریخ پرداخت الزامی نیست اما اگر سفته وعده‌دار باشد، درج تاریخ سررسید ضروری است.
نام گیرنده: بهتر است نام شخصی که سفته به نفع او صادر می‌شود، مشخص شود. البته در صورت صدور در وجه حامل، هر دارنده‌ای می‌تواند آن را وصول کند.
امضا یا مهر صادرکننده: بدون امضا یا مهر، سفته اعتبار قانونی ندارد.
علاوه بر موارد فوق، درج عبارت «سفته» یا «فته‌طلب» در بالای سند نیز الزامی است تا ماهیت آن مشخص شود.
تفاوت سفته با چک و برات
گرچه سفته، چک و برات همگی از اسناد تجاری هستند، اما تفاوت‌های مهمی میان آن‌ها وجود دارد. چک معمولاً برای پرداخت نقدی و فوری وجه صادر می‌شود و باید در تاریخ درج شده نقد شود، در حالی که سفته معمولاً برای آینده و به عنوان تضمین پرداخت یا انجام تعهد صادر می‌شود. از سوی دیگر، برات شامل سه شخص (برات‌کش، برات‌گیر و دارنده) است، اما در سفته دو طرف اصلی وجود دارند: صادرکننده و دارنده.
تعهدات قانونی ناشی از صدور سفته
صدور سفته تعهدی قانونی و الزام‌آور ایجاد می‌کند که در صورت عدم ایفای آن، دارنده می‌تواند از طرق مختلف برای مطالبه وجه اقدام کند. مهم‌ترین تعهدات صادرکننده عبارتند از:
پرداخت مبلغ سفته در تاریخ مقرر
پاسخگویی به خسارات تأخیر تأدیه در صورت عدم پرداخت
جبران هزینه‌های قانونی دارنده در فرآیند مطالبه
همچنین در صورتی که سفته برای تضمین انجام تعهدی صادر شده باشد (مثلاً تعهد انجام کار)، صادرکننده موظف است به تعهد اصلی نیز عمل کند و در صورت تخلف، دارنده می‌تواند از محل سفته خسارات خود را جبران کند.
نحوه مطالبه وجه سفته
اگر صادرکننده در موعد مقرر مبلغ سفته را پرداخت نکند، دارنده می‌تواند از سه مسیر قانونی برای مطالبه وجه اقدام نماید:
۱. مراجعه به مراجع قضایی (دعوای حقوقی)
دارنده سفته می‌تواند با طرح دادخواست در دادگاه حقوقی محل اقامت صادرکننده یا محل صدور سفته، مطالبه وجه را درخواست کند. در صورت اثبات بدهی، دادگاه صادرکننده را به پرداخت مبلغ، خسارات تأخیر و هزینه‌های دادرسی محکوم می‌کند.
۲. استفاده از اجراییه ثبتی
از آنجا که سفته سندی لازم‌الاجراست، دارنده می‌تواند بدون نیاز به طرح دعوی، از اداره ثبت تقاضای صدور اجراییه کند. پس از صدور اجراییه، اداره ثبت می‌تواند اموال صادرکننده را توقیف و از محل آن مبلغ سفته را پرداخت کند. این روش معمولاً سریع‌تر از طرح دعوای حقوقی است.
۳. اقامه دعوای کیفری در شرایط خاص
برخلاف چک، سفته ذاتاً سند کیفری نیست و عدم پرداخت آن جرم محسوب نمی‌شود. اما در صورتی که اثبات شود صادرکننده با نیت تقلب یا سوء‌استفاده اقدام به صدور سفته کرده، ممکن است رفتار او تحت عنوان «کلاهبرداری» یا «خیانت در امانت» قابل پیگرد کیفری باشد.
مسئولیت‌های تضامنی در سفته
یکی از ویژگی‌های مهم سفته این است که تمام امضاکنندگان آن (صادرکننده، ظهرنویسان و ضامنان) مسئول پرداخت وجه سفته هستند. این مسئولیت «تضامنی» است، یعنی دارنده می‌تواند برای دریافت کل مبلغ به هر یک از آن‌ها مراجعه کند. پس از پرداخت وجه توسط یکی از آنان، وی حق دارد به سایر مسئولان رجوع نماید.
نقش ظهرنویسی و ضمانت در سفته
در عمل، سفته ممکن است چند بار ظهرنویسی شود یا شخصی به عنوان ضامن پرداخت وجه آن را تضمین کند. ظهرنویسی به معنای انتقال حق مطالبه وجه به دیگری است و ضامن نیز در کنار صادرکننده مسئول پرداخت خواهد بود. حضور این اشخاص باعث افزایش امنیت دارنده در وصول وجه می‌شود.
نکات مهم برای صدور و دریافت سفته
بسیاری از مشکلات حقوقی ناشی از سفته به دلیل عدم آگاهی از نکات ساده‌ای است که رعایت آن‌ها می‌تواند از بروز اختلاف جلوگیری کند:
مبلغ سفته را به‌صورت دقیق و هم در عدد و هم در حروف بنویسید.
از صدور سفته سفیدامضا یا بدون تاریخ خودداری کنید.
نام دارنده را مشخص کنید تا در صورت گم شدن یا سرقت، امکان سوء‌استفاده کاهش یابد.
در صورت صدور سفته به عنوان ضمانت، موضوع تعهد را در پشت سفته قید کنید.
رسید دریافت وجه سفته را نگه دارید.
مهلت‌های قانونی و مرور زمان در مطالبه سفته
دارنده سفته باید در مهلت‌های مقرر قانونی برای مطالبه وجه اقدام کند تا از تمامی حقوق خود بهره‌مند شود. بر اساس قانون تجارت:
دارنده باید حداکثر ظرف ۱۰ روز از تاریخ سررسید، سفته را واخواست کند تا بتواند علیه ظهرنویسان و ضامنان اقدام نماید.
اگر در این مهلت واخواست صورت نگیرد، حق مراجعه به ظهرنویسان از بین می‌رود ولی همچنان می‌توان علیه صادرکننده دعوای حقوقی مطرح کرد.
سفته به عنوان تضمین انجام تعهد
یکی از کاربردهای رایج سفته، صدور آن به عنوان تضمین انجام تعهدات است؛ برای مثال در قراردادهای استخدامی، پیمانکاری یا فروش اقساطی. در این حالت، اگر متعهد از انجام تعهد خودداری کند، دارنده می‌تواند وجه سفته را وصول کرده و خسارات خود را جبران کند. البته در این موارد نیز باید رابطه بین تعهد اصلی و سفته در قرارداد یا پشت سند ذکر شود تا از بروز اختلاف جلوگیری شود.
نقش وکیل در دعاوی مربوط به سفته
دعاوی مرتبط با سفته، به‌ویژه در مواردی که چندین ظهرنویس، ضامن یا قراردادهای جانبی وجود دارد، می‌تواند پیچیده و زمان‌بر باشد. حضور یک وکیل متخصص در زمینه اسناد تجاری می‌تواند روند پیگیری مطالبات را تسریع کرده و از بروز اشتباهات شکلی جلوگیری کند. همچنین در مواردی که صادرکننده از پرداخت وجه امتناع می‌کند، وکیل می‌تواند با انتخاب مسیر مناسب (حقوقی یا ثبتی) بیشترین شانس موفقیت را برای موکل خود فراهم کند.
نتیجه‌گیری
سفته به عنوان یکی از مهم‌ترین اسناد تجاری، نقش قابل توجهی در تضمین تعهدات مالی و قراردادی دارد. این سند نه‌تنها ابزاری برای پرداخت در آینده است، بلکه وسیله‌ای برای اعتمادسازی و تضمین اجرای قراردادها محسوب می‌شود. با این حال، عدم آگاهی از قواعد و تعهدات قانونی مربوط به آن می‌تواند مشکلات جدی برای صادرکننده و دارنده ایجاد کند. بنابراین، شناخت دقیق مقررات، توجه به نکات صدور و رعایت مهلت‌های قانونی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
معرفی موسسه حقوقی عدالت‌دانان
در صورت بروز اختلافات ناشی از سفته، عدم پرداخت وجه، یا نیاز به مشاوره در خصوص تنظیم و صدور سفته، موسسه حقوقی عدالت‌دانان با بهره‌گیری از وکلای پایه‌یک دادگستری و کارشناسان حقوقی متخصص در زمینه اسناد تجاری آماده ارائه خدمات مشاوره و پیگیری حقوقی شماست. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید به وب‌سایت رسمی موسسه مراجعه کنید: edalatdanan.com