ازدواج دائم؛ حقوق و تکالیف زوجین

ازدواج دائم؛ حقوق و تکالیف زوجین در قانون ایران

مقدمه
ازدواج در فرهنگ ایرانی و در نظام حقوقی کشور، نه تنها یک پیوند عاطفی و خانوادگی است، بلکه قراردادی حقوقی و شرعی محسوب می‌شود که برای هر یک از زوجین، حقوق و تکالیفی را به همراه دارد. ازدواج دائم در فقه اسلامی، پیوندی پایدار و بدون محدودیت زمانی است که هدف آن تشکیل خانواده، تربیت فرزند و ایجاد آرامش میان زن و مرد می‌باشد. قانون مدنی ایران با الهام از فقه امامیه، مقررات دقیق و جامعی درباره ازدواج دائم وضع کرده است تا حقوق طرفین در این نهاد مهم اجتماعی حفظ شود. در این مقاله به بررسی مفهوم ازدواج دائم، شرایط آن، حقوق و تکالیف زوجین و آثار حقوقی آن در نظام حقوقی ایران می‌پردازیم.

مفهوم و ماهیت ازدواج دائم

مطابق ماده ۱۰۷۵ قانون مدنی، ازدواج وقتی دائم است که برای مدت معینی واقع نشده باشد. بر خلاف ازدواج موقت که مدت و مهریه جزء ارکان عقد هستند، در ازدواج دائم زمان تعیین نمی‌شود و پیوندی مستمر میان زن و مرد ایجاد می‌کند.
ازدواج دائم یک عقد لازم است، به این معنا که هیچ‌یک از طرفین نمی‌توانند آن را بدون رضایت دیگری فسخ کنند مگر در موارد خاصی که قانون مشخص کرده است (مانند وجود عیب یا تدلیس). این نوع ازدواج با هدف تداوم زندگی مشترک و ایجاد خانواده‌ای پایدار انجام می‌شود و آثار حقوقی گسترده‌تری نسبت به ازدواج موقت دارد.

شرایط صحت ازدواج دائم

برای آن‌که ازدواج دائم در قانون معتبر باشد، رعایت شرایطی الزامی است:

1. ایجاب و قبول شرعی: عقد باید با صیغه شرعی انجام شود و رضایت طرفین به‌صورت صریح اعلام گردد.

2. اهلیت طرفین: زن و مرد باید عاقل، بالغ و مختار باشند. عقد میان افراد مجنون یا صغیر بدون اذن ولی یا قیم باطل است.

3. نبود موانع نکاح: وجود موانعی مانند قرابت نسبی، سببی، رضاعی یا ازدواج هم‌زمان با شخص دیگر موجب بطلان عقد می‌شود.

4. تعیین مهریه: هرچند ذکر مهریه شرط صحت ازدواج دائم نیست، اما طرفین می‌توانند ضمن عقد، مهر را مشخص کنند.

5. ثبت رسمی ازدواج: طبق قانون حمایت از خانواده، ثبت ازدواج دائم در دفاتر رسمی الزامی است و عدم ثبت می‌تواند مجازات قانونی داشته باشد.

حقوق و تکالیف زوجین در ازدواج دائم

قانون مدنی ایران برای حفظ تعادل در زندگی زناشویی، حقوق و وظایفی را برای هر دو طرف پیش‌بینی کرده است تا بنیان خانواده بر پایه عدالت و تفاهم استوار بماند.

۱. حقوق شوهر در ازدواج دائم

بر اساس مقررات قانونی، شوهر در ازدواج دائم دارای حقوقی است که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• حق تمکین:
  زن موظف است در حدود شرع و قانون از شوهر خود تمکین کند، یعنی در محل زندگی مشترک بماند و نیازهای زناشویی شوهر را برآورده سازد، مگر اینکه مانعی قانونی وجود داشته باشد (مانند خشونت یا بیماری).

• حق ریاست خانواده:
  طبق ماده ۱۱۰۵ قانون مدنی، در روابط زوجین، ریاست خانواده از خصایص شوهر است. البته این حق مطلق نیست و باید در چارچوب احترام متقابل و رعایت مصلحت خانواده اعمال شود.

• حق تعیین محل سکونت:
  اصولاً انتخاب محل زندگی با شوهر است، اما زن می‌تواند شرط کند که در شهر خاصی زندگی کند.

۲. حقوق زن در ازدواج دائم

در برابر حقوق شوهر، قانون برای زن نیز امتیازات و حمایت‌هایی در نظر گرفته است:

• حق مهریه:
  به محض وقوع عقد، زن مالک مهریه می‌شود و می‌تواند هر زمان آن را مطالبه کند. حتی در صورت طلاق پیش از نزدیکی، نصف مهریه به زن تعلق می‌گیرد.

• حق نفقه:
  شوهر موظف است کلیه نیازهای متعارف و متناسب با شأن زن را تأمین کند، از جمله مسکن، خوراک، پوشاک، هزینه درمان و سایر مخارج زندگی. ترک انفاق می‌تواند موجب مسئولیت کیفری شوهر شود.

• حق حضانت و ولایت فرزندان:
  زن در دوران کودکی فرزندان (تا ۷ سالگی برای پسر و ۷ سالگی برای دختر) حق حضانت دارد، اما ولایت قهری بر عهده پدر است.

• حق طلاق مشروط:
  هرچند در اصل حق طلاق با شوهر است، اما زن می‌تواند ضمن عقد نکاح، وکالت در طلاق را از شوهر بگیرد تا در صورت بروز شرایط خاص، بتواند از این حق استفاده کند.

• حق تحصیل و اشتغال:
  اگر اشتغال یا تحصیل زن منافاتی با مصالح خانواده نداشته باشد، شوهر نمی‌تواند مانع آن شود. بسیاری از زنان امروزه این حق را ضمن عقد شرط می‌کنند.

تکالیف مشترک زوجین

قانون مدنی علاوه بر حقوق انفرادی هر یک از طرفین، وظایف مشترکی را برای هر دو تعیین کرده است تا زندگی زناشویی بر پایه همکاری و احترام متقابل ادامه یابد:

• حسن معاشرت:
  زوجین باید با یکدیگر به نیکی رفتار کنند. ماده ۱۱۰۳ قانون مدنی تصریح دارد که زن و شوهر مکلف به حسن معاشرت و معاضدت در تشیید مبانی خانواده هستند.

• وفاداری و تعهد اخلاقی:
  ازدواج دائم یک رابطه حقوقی و اخلاقی است و هر گونه خیانت یا رفتار خلاف وفاداری می‌تواند از نظر حقوقی و حتی کیفری تبعاتی داشته باشد.

• تربیت فرزندان:
  مسئولیت پرورش، آموزش و مراقبت از فرزندان بر عهده هر دو والد است و هیچ‌یک نمی‌توانند از این مسئولیت شانه خالی کنند.

آثار مالی ازدواج دائم

۱. مهریه

مهریه یکی از مهم‌ترین آثار مالی ازدواج دائم است. قانون‌گذار به زن اجازه داده است در صورت مطالبه مهریه، شوهر را به پرداخت آن ملزم کند. در صورت عدم پرداخت، زن می‌تواند از دادگاه تقاضای صدور حکم جلب یا توقیف اموال همسر را بنماید.

۲. نفقه

در ازدواج دائم، نفقه از تکالیف قطعی شوهر است و عدم پرداخت آن جرم محسوب می‌شود. حتی اگر زن درآمد داشته باشد، نفقه از شوهر ساقط نمی‌شود مگر در صورت نشوز.

۳. ارث

در ازدواج دائم، زن و شوهر از یکدیگر ارث می‌برند و میزان سهم هر کدام بسته به وجود وراث دیگر متفاوت است. برای مثال، اگر زن فرزند نداشته باشد، یک‌چهارم ترکه شوهر را ارث می‌برد، ولی اگر فرزند داشته باشد، سهم او یک‌هشتم خواهد بود.

فسخ، طلاق و پایان ازدواج دائم

ازدواج دائم ممکن است به دلایل مختلفی پایان یابد:

1. فسخ نکاح: در صورت وجود عیوب خاص در یکی از طرفین (مانند جنون، عنن یا بیماری‌های خطرناک)، طرف مقابل می‌تواند عقد را فسخ کند.

2. طلاق: حق طلاق اصولاً با مرد است، اما زن نیز در شرایط خاصی مانند عُسر و حَرَج، ترک انفاق یا غیبت طولانی شوهر می‌تواند از دادگاه تقاضای طلاق نماید.

3. فوت یکی از زوجین: با مرگ هر یک از طرفین، عقد منحل می‌شود و آثار حقوقی مانند ارث اجرا می‌گردد.

حمایت قانونی از خانواده

قانون حمایت از خانواده مصوب سال ۱۳۹۱ نقش مهمی در حفظ بنیان ازدواج دائم دارد. این قانون دادگاه‌های خانواده را موظف کرده است که در رسیدگی به دعاوی خانوادگی، اصل را بر سازش و حفظ خانواده قرار دهند. همچنین، وظایف مهمی مانند الزام به ثبت رسمی ازدواج، تنظیم مهریه معقول و حمایت از زنان بی‌سرپرست از جمله اهداف اصلی این قانون است.

چالش‌های حقوقی ازدواج دائم در جامعه امروز

با تغییر شرایط اجتماعی و اقتصادی، ازدواج دائم نیز با چالش‌هایی روبه‌روست؛ از جمله:

• بالا رفتن هزینه‌های ازدواج و مهریه‌های سنگین،

• تعارض میان نقش سنتی و مدرن زن در خانواده،

• افزایش آمار طلاق به دلیل ناآگاهی از حقوق و وظایف متقابل،

• عدم مراجعه به مشاوره حقوقی پیش از عقد.

آشنایی با قوانین و استفاده از راهنمایی وکلای متخصص می‌تواند بسیاری از این مشکلات را کاهش دهد و از تضییع حقوق زوجین جلوگیری کند.

جمع‌بندی

ازدواج دائم یکی از مهم‌ترین نهادهای اجتماعی و حقوقی در ایران است که بر پایه محبت، همکاری و تعهد بنا شده است. قانون مدنی و فقه اسلامی تلاش کرده‌اند تا با تنظیم دقیق حقوق و تکالیف زوجین، از بروز اختلافات جلوگیری کنند و ثبات خانواده را تضمین نمایند.
آگاهی از این حقوق و مسئولیت‌ها، نه تنها به استحکام پیوند زناشویی کمک می‌کند، بلکه مانع از مشکلات قضایی و طلاق‌های غیرضروری خواهد شد. توصیه می‌شود زوجین پیش از ازدواج یا در هنگام بروز اختلاف، از مشاوره حقوقی معتبر استفاده کنند تا تصمیمات‌شان بر پایه آگاهی و قانون باشد.

موسسه حقوقی عدالت دانان با تکیه بر تجربه و دانش وکلای متخصص در زمینه خانواده، ازدواج، طلاق، مهریه و نفقه، آماده ارائه مشاوره تخصصی و پیگیری دعاوی خانوادگی شماست.
برای دریافت مشاوره حقوقی یا اطلاعات بیشتر، به وب‌سایت رسمی موسسه مراجعه کنید:
👉 edalatdanan.com